Mετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος
Eκδόσεις Πατάκη
Σελ. 389
«Τι είναι η λογοτεχνία;»
Με αυτό το ερώτημα, που αποτελεί και τον τίτλο του πρώτου από τα σαράντα κεφάλαια του βιβλίου του, ξεκινάει ο ακαδημαϊκός John Sutherland το συναρπαστικό λογοτεχνικό του ταξίδι στην ιστορία του βιβλίου και της λογοτεχνίας και μας παρασύρει μαζί του χωρίς να κουράζει ούτε στιγμή με πομπώδεις φράσεις και αφορισμούς, που έχουμε λίγο πολύ συνηθίσει σε αντίστοιχα εγχειρήματα. Και καταφέρνει ο συγγραφέας έναν άθλο: όχι μόνο να περιορίσει σε 400 μόνο σελίδες ένα από τα ομορφότερα κεφάλαια του ανθρώπινου πολιτισμού, την ιστορία της λογοτεχνίας, από τις απαρχές της έως σήμερα, αλλά και να μας μιλήσει για πολλά ακόμα ειδικότερα ζητήματα της λογοτεχνίας, όπως για την παιδική λογοτεχνία, τα πνευματικά δικαιώματα, τη λογοκρισία, τη μετάφραση, τα βιβλιοπωλεία και τα λογοτεχνικά βραβεία. Με λίγα λόγια, το βιβλίο με απλή γλώσσα γεμάτη αγάπη και θαυμασμό για τα βιβλία και τους συγγραφείς τους μάς καλεί να γνωρίσουμε καλύτερα συγγραφείς που αγαπάμε μέσα στο ιστορικό πλαίσιο που αυτοί δημιούργησαν ή να μάθουμε για άλλους συγγραφείς που είτε τους ξέρουμε αλλά δεν τους έχουμε ακόμα διαβάσει είτε δεν τους γνωρίζουμε καθόλου. Είναι λοιπόν ένα βιβλίο για όλους όσοι αγαπούν τη λογοτεχνία (με μεγαλύτερη έμφαση είναι αλήθεια στην αγγλική λογοτεχνία).
H «Iστορία» αρχίζει με τον μύθο και το έπος, τότε που η λογοτεχνία ήταν προφορική. Η «Οδύσσεια» και η «Ιλιάδα» έχουν την τιμητική τους στο κεφάλαιο αυτό ως «τα σπουδαιότερα ποιήματα όλων των εποχών», ενώ ο συγγραφέας μας μυεί στο έπος του Γκιλγκαμές και φυσικά στο Μπέογουλφ. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι μόνο τα μεγάλα έθνη διαθέτουν μεγάλη λογοτεχνία και μόνο τα μεγαλύτερα από αυτά διαθέτουν έπη, τα οποία, πια, δε μπορούμε να δημιουργήσουμε. Στη συνέχεια περνάμε στην αρχαία τραγωδία και φυσικά στον «Οιδίποδα» με εργαλείο για την κατανόησή της το «Περί ποιητικής» του Αριστοτέλη. Τη σκυτάλη θα πάρει ο Τσόσερ και οι «Ιστορίες του Kαντέρμπερυ, το βιβλίο που σηματοδοτεί την αρχή της «αγγλικής λογοτεχνία ς» ή ορθότερα κατά τον συγγραφέα, της «λογοτεχνίας στα αγγλικά». Ακολουθούν το θέατρο του δρόμου, φυσικά ο Σαίξπηρ και η Βίβλος του Βασιλιά Ιακώβου, που ανήκει στον Κανόνα της αγγλικής λογοτεχνίας λόγω της εξαιρετικής της μετάφρασης.
Εν συνεχεία ο συγγραφέας μάς μιλάει για τους «Μεταφυσικούς» ποιητές, τον Νταν και τον Χέρμπερτ, ενώ ακολουθούν ο Μίλτον με τον «Απολεσθέντα Παράδεισο» και ο Σπένσερ με το «Faerie Queene» (Nεραϊδοβασίλισσα), με κεντρικό θέμα του μακροσκελούς ποιήματος την ίδια την Αγγλία και την βασίλισσά της, τη Γκλοριάνα, το όνομα με το οποίο ήταν γνωστή η Ελισάβετ η Α΄.
Και περνάμε στις απαρχές του μυθιστορήματος. Εδώ έχουν την τιμητική τους το «Δεκαήμερο» του Βοκκάκιου, ο «Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ» του Ραμπελαί, ο «Δον Κιχότης» του Θερβάντες, το «The Pilgrim’s Progress» του Mπάνυαν και το «Ορουνόκο» της Άφρα Μπεν. Αυτά κατά τον συγγραφέα είναι τα «πρωτομυθιστορήματα», οι ρίζες του μυθιστορήματος, όπως αυτό εμφανίστηκε κατά τον 18ο αιώνα με τον «Ροβινσόνα Κρούσο» του Ντιφόου και την εμφάνιση του καπιταλισμού, με τον οποίο συνδέεται στενά. «Τα ταξίδια του Γκάλιβερ» του Τζόναθαν Σουίφτ μαζί με τον «Ροβινσόνα» είναι τα μυθιστορήματα εκείνα που θα ανοίξουν το δρόμο για τη συνέχεια, αφού, και κυρίως το βιβλίο του Σουίφτ, αποτελεί μία εκπληκτική και πρωτοπόρα μίξη ρεαλιστικού και φανταστικού στοιχείου.
Ο Λόρδος Μπάιρον, ο Τζον Κιτς και άλλοι Ρομαντικοί ποιητές ακολουθούν, χωρίς να παραβλέπεται και το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου μεγαλούργησαν και από το οποίο επηρεάστηκαν. Και αυτό είναι ένα από τα σημεία που κάνει το βιβλίο αυτό εκπληκτικό. Δεν παραγνωρίζεται το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο, στο οποίο τα παρουσιαζόμενα έργα δημιουργήθηκαν.
Επόμενος σταθμός η Τζέιν Όστεν, η «[…] πρωτοπόρος σε αυτό που ο κριτικός Φ.Ρ.Λίβις ονόμασε «μεγάλη παράδοση» της αγγλικής μυθοπλασίας: Τζορτζ Έλιοτ, Τζόζεφ Κόνραντ, Τσαρλς Ντίκενς, Χένρυ Τζέιμς και Ντ. Χ. Λόρενς. Όλοι λαμβάνουν ως αφετηρία τη μετριοπαθή κυρία που καθόταν στο σπίτι ενός εφημέριου στο Χάμσιρ και που κατανόησε τον κόσμο περισσότερο από όσο ο κόσμος τής το αναγνώρισε».
Ακολουθεί ο «γίγαντας», ο «αμίμητος», όπως ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του, Τσαρλς Ντίκενς. O συγγραφέας αποθεώνει τον μεγάλο Άγγλο συγγραφέα που δεν χρειάζεται συστάσεις: «Ο κόσμος μας είναι αυτό που είναι, ένα καλύτερο μέρος από αυτό που ήταν, χάρη, εν μέρει στον Τσαρλς Ντίκενς. Αυτός είναι εν τέλει ο λόγος για τον οποίο τα μυθιστορήματά του είναι σπουδαία».
Είναι η σειρά των ταλαντούχων αδελφών Μπροντέ, της Σάρλοτ, της Έμιλυ και της Ανν, να πάρουν τη σκυτάλη, που αν και είχαν σύντομη ζωή, μας έδωσαν σπουδαία μυθιστορήματα, όπως τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» και η «Τζέιν Έυρ», η «Agnes Grey» και το «The Tenant of Wildfell Hall».
Και περνάμε στο τέλος του 19ου αιώνα και ένα νέο είδος συγγραφέα, αυτό του «συγγραφέα δανδή». Ποιος άλλος θα είχε την πρωτοκαθεδρία από τον υπέροχο Όσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος, όντας συγγραφέας-διασημότητα της εποχής του, έθετε το εξής ερώτημα στο μυθιστόρημά του «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ: «ένα πράγμα υπάρχει στον κόσμο χειρότερο από το να μιλούν για σένα, και αυτό είναι να μη μιλούν για σένα». Ακολουθεί ο Μποντλαίρ, ο Προυστ και ο Ουίτμαν. Ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερώνεται στους δαφνοστεφείς ποιητές, σε αυτούς τους ποιητές δηλαδή που όριζε το κράτος ως «εθνικούς» ποιητές. Τέτοιοι ποιητές ήταν ο Τέννυσον, ο ποιητής της βασίλισσας Βικτόριας, και ο Χόπκινς.
Και περνάμε στη μεγάλη λογοτεχνία της Αμερικής, αφετηρία της οποίας θεωρείται το έργο της Ανν Μπράνστριτ. Ο ποιητής Τζον Μπέρρυμαν, λέει, ότι όλη η αμερικανική λογοτεχνία αποτείνει φόρο τιμής στον κυρία Μπράνσντριτ, μία «πεφωτισμένη Πουριτανή» και φιλόδοξη συγγραφέα που έγραψε πάρα πολλή ποίηση. Ο Πουριτανισμός, ως θεμέλιος λίθος της αμερικανικής λογοτεχνίας, άνθησε, όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, στους σπουδαίους Υπερβατιστές της Νέας Αγγλίας του 19ου αιώνα, στον Μέλβιλ, τον Χόθορν, τον Θόρο και τον Έμερσον. Συνεχίζουμε με τον μεγάλο πεσιμιστή Χάρντυ και τον Κίπλινγκ, τον Κόνραντ και τον Φόρστερ, στο έργο των οποίων θα ανεύρουμε τις ηθικές περιπλοκές της αγγλικής αυτοκρατορίας. Με ενδιάμεσο σταθμό τους ποιητές του Μεγάλου Πολέμου (Σασσούν, Πατς, Όουεν, Μπρουκ, Ρόζενμπεργκ) περνάμε στους Μοντερνιστές και φυσικά στον μεγάλο Τζόυς και τον Οδυσσέα του και τον Έλιοτ με την Έρημη Χώρα του. Εδώ ανήκει και η Γουλφ, αλλά ο συγγραφέας της χαρίζει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη συνέχεια και δικαίως. Οι ουτοπίες και οι δυστοπίες έχουν την τιμητική τους στη συνέχεια. Εδώ ανήκει το έργο του Μπράντμπερυ, ο Χάξλεϋ, η Άτγουντ, ο Όργουελ. Στις μέρες μας μάλιστα το έργο τους μοιάζει να μας αφορά περισσότερο από ποτέ.
Ένα από τα ωραιότερα κεφάλαια του βιβλίου είναι αυτό με τον τίτλο «Μαγικά κουτιά». Ο συγγραφέας μάς μιλάει για βιβλία που άλλαξαν την εποχή τους, την πήγαν μπροστά, όπως και για βιβλία που δεν έχουν ως μόνο σκοπό να μας διασκεδάσουν. Εδώ θα δούμε βιβλία όπως «Η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά», που άλλαξε τις απόψεις των Αμερικανών για τη δουλεία, η «Ζούγκλα» του Άπτον Σίνκλαιρ, που προκάλεσε νομοθετικές ρυθμίσεις στην βάρβαρη βιομηχανία κρέατος στις αρχές του εικοστού αιώνα. Εδώ εντάσσει ο συγγραφέας τον Ίταλο Καλβινο, τον Πολ Όστερ, τον Μπρετ Ίστον Έλλις, τον Πύντσον, οι οποίοι με τα βιβλία τους έχουν πάει τη λογοτεχνία ένα βήμα παραπέρα με πειραματισμούς που έγραψαν λογοτεχνική ιστορία (θα μπορούσαν να αναφερθούν και πολλοί άλλοι συγγραφείς εν προκειμένω). Ακολουθούν ο Κάφκα, ο Μπέκετ, ο Καμύ και ο Πίντερ και στη συνέχεια οι ποιητές της κατάρρευσης, όπως τους ονομάζει, ήτοι οι Λόουελ, Πλαθ, Λάρκιν και Χιουζ. Από το βιβλίο δε θα μπορούσαν να λείπουν ο Μπόρχες, ο Γκρας, ο Μάρκες και ο «μαγικός ρεαλισμός» και ο Ρούσντι.
Ακόμη και αν κανείς δε διαβάζει τακτικά, με το που θα κλείσει το βιβλίο αυτό θα αναθεωρήσει και θα τολμήσει με γνώση πια να εντρυφήσει σε βιβλία και συγγραφείς που παρελαύνουν στις σελίδες του. Και ίσως να είναι αυτό το μεγαλύτερο επίτευγμα του βιβλίου: να σε κάνει να αγαπήσεις (ή να αγαπήσεις ακόμα περισσότερα για εμάς τους bookaholics) ένα από τα πιο μαγευτικά και όμορφα ταξίδια του ανθρώπινου πνεύματος.
O John Sutherland είναι ομότιμος καθηγητής της Νεότερης Αγγλικής Λογοτεχνίας στο University College του Λονδίνου. Έχει γράψει ή επιμεληθεί περισσότερα από είκοσι βιβλία.
Με αυτό το ερώτημα, που αποτελεί και τον τίτλο του πρώτου από τα σαράντα κεφάλαια του βιβλίου του, ξεκινάει ο ακαδημαϊκός John Sutherland το συναρπαστικό λογοτεχνικό του ταξίδι στην ιστορία του βιβλίου και της λογοτεχνίας και μας παρασύρει μαζί του χωρίς να κουράζει ούτε στιγμή με πομπώδεις φράσεις και αφορισμούς, που έχουμε λίγο πολύ συνηθίσει σε αντίστοιχα εγχειρήματα. Και καταφέρνει ο συγγραφέας έναν άθλο: όχι μόνο να περιορίσει σε 400 μόνο σελίδες ένα από τα ομορφότερα κεφάλαια του ανθρώπινου πολιτισμού, την ιστορία της λογοτεχνίας, από τις απαρχές της έως σήμερα, αλλά και να μας μιλήσει για πολλά ακόμα ειδικότερα ζητήματα της λογοτεχνίας, όπως για την παιδική λογοτεχνία, τα πνευματικά δικαιώματα, τη λογοκρισία, τη μετάφραση, τα βιβλιοπωλεία και τα λογοτεχνικά βραβεία. Με λίγα λόγια, το βιβλίο με απλή γλώσσα γεμάτη αγάπη και θαυμασμό για τα βιβλία και τους συγγραφείς τους μάς καλεί να γνωρίσουμε καλύτερα συγγραφείς που αγαπάμε μέσα στο ιστορικό πλαίσιο που αυτοί δημιούργησαν ή να μάθουμε για άλλους συγγραφείς που είτε τους ξέρουμε αλλά δεν τους έχουμε ακόμα διαβάσει είτε δεν τους γνωρίζουμε καθόλου. Είναι λοιπόν ένα βιβλίο για όλους όσοι αγαπούν τη λογοτεχνία (με μεγαλύτερη έμφαση είναι αλήθεια στην αγγλική λογοτεχνία).
Εν συνεχεία ο συγγραφέας μάς μιλάει για τους «Μεταφυσικούς» ποιητές, τον Νταν και τον Χέρμπερτ, ενώ ακολουθούν ο Μίλτον με τον «Απολεσθέντα Παράδεισο» και ο Σπένσερ με το «Faerie Queene» (Nεραϊδοβασίλισσα), με κεντρικό θέμα του μακροσκελούς ποιήματος την ίδια την Αγγλία και την βασίλισσά της, τη Γκλοριάνα, το όνομα με το οποίο ήταν γνωστή η Ελισάβετ η Α΄.
Ο Λόρδος Μπάιρον, ο Τζον Κιτς και άλλοι Ρομαντικοί ποιητές ακολουθούν, χωρίς να παραβλέπεται και το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου μεγαλούργησαν και από το οποίο επηρεάστηκαν. Και αυτό είναι ένα από τα σημεία που κάνει το βιβλίο αυτό εκπληκτικό. Δεν παραγνωρίζεται το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο, στο οποίο τα παρουσιαζόμενα έργα δημιουργήθηκαν.
Επόμενος σταθμός η Τζέιν Όστεν, η «[…] πρωτοπόρος σε αυτό που ο κριτικός Φ.Ρ.Λίβις ονόμασε «μεγάλη παράδοση» της αγγλικής μυθοπλασίας: Τζορτζ Έλιοτ, Τζόζεφ Κόνραντ, Τσαρλς Ντίκενς, Χένρυ Τζέιμς και Ντ. Χ. Λόρενς. Όλοι λαμβάνουν ως αφετηρία τη μετριοπαθή κυρία που καθόταν στο σπίτι ενός εφημέριου στο Χάμσιρ και που κατανόησε τον κόσμο περισσότερο από όσο ο κόσμος τής το αναγνώρισε».
Είναι η σειρά των ταλαντούχων αδελφών Μπροντέ, της Σάρλοτ, της Έμιλυ και της Ανν, να πάρουν τη σκυτάλη, που αν και είχαν σύντομη ζωή, μας έδωσαν σπουδαία μυθιστορήματα, όπως τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» και η «Τζέιν Έυρ», η «Agnes Grey» και το «The Tenant of Wildfell Hall».
Και περνάμε στο τέλος του 19ου αιώνα και ένα νέο είδος συγγραφέα, αυτό του «συγγραφέα δανδή». Ποιος άλλος θα είχε την πρωτοκαθεδρία από τον υπέροχο Όσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος, όντας συγγραφέας-διασημότητα της εποχής του, έθετε το εξής ερώτημα στο μυθιστόρημά του «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ: «ένα πράγμα υπάρχει στον κόσμο χειρότερο από το να μιλούν για σένα, και αυτό είναι να μη μιλούν για σένα». Ακολουθεί ο Μποντλαίρ, ο Προυστ και ο Ουίτμαν. Ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερώνεται στους δαφνοστεφείς ποιητές, σε αυτούς τους ποιητές δηλαδή που όριζε το κράτος ως «εθνικούς» ποιητές. Τέτοιοι ποιητές ήταν ο Τέννυσον, ο ποιητής της βασίλισσας Βικτόριας, και ο Χόπκινς.
"Και ίσως να είναι αυτό το μεγαλύτερο επίτευγμα του βιβλίου: να σε κάνει να αγαπήσεις (ή να αγαπήσεις ακόμα περισσότερα για εμάς τους bookaholics) ένα από τα πιο μαγευτικά και όμορφα ταξίδια του ανθρώπινου πνεύματος."
O συγγραφέας
O John Sutherland είναι ομότιμος καθηγητής της Νεότερης Αγγλικής Λογοτεχνίας στο University College του Λονδίνου. Έχει γράψει ή επιμεληθεί περισσότερα από είκοσι βιβλία.
O συγγραφέας μιλάει για το βιβλίο του
Έγραψαν για το βιβλίο:
- http://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/4150-sutherland-patakis
- http://www.oanagnostis.gr/mikres-paraxenes-istories/
- http://www.diavasame.gr/page.aspx?itemID=PPG1387_2054
- http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=677220
- http://www.bookpress.gr/stiles/to-biblio-tis-ebdomadas/sutherland-john-patakis-mikri-istoria-tis-logotechnias-protasi